Najcenniejsze zabytki, które Warszawa straciła podczas wojny

Dzieje Teatru Wielkiego podczas Powstania Warszawskiego są wyjątkowo dramatyczne. Już szóstego dnia walk Niemcy zburzyli klasycystyczny gmach, po czym rozpoczęli mordowanie cywilów. Zginęło w sumie około 350 osób. Po wojnie zdecydowano się na nietypowe rozwiązanie: od strony pl. Teatralnego odtworzono oryginalną elewację, ale od strony pl. Piłsudskiego powstała nowa, modernistyczna. Obecnie zasłania ją biurowiec.

Kościół Najświętszego Zbawiciela na pl. Zbawiciela był jedną z najwyższych budowli w przedwojennej Warszawie. Świątynia powstała jeszcze w czasach Imperium Rosyjskiego według projektu Józefa Piusa Dziekońskiego. Po II wojnie światowej została szybko odbudowana, choć w jej otoczeniu stanęły całkiem nowe, socrealistyczne budynki Marszałkowskiej Dzielnicy Mieszkaniowej. W 1946 roku w kościele Najświętszego Zbawiciela odbył się pogrzeb ofiar Powstania Warszawskiego, z których pozostało kilka ton popiołów. Zmarłych pochowano na nowo założonym cmentarzu przy ul. Wolskiej.

Skala zniszczeń Hotelu Europejskiego na Krakowskim Przedmieściu była gigantyczna. XIX-wieczny gmach był jednym z najbardziej luksusowych obiektów w przedwojennej Warszawie. Po wojnie Europejski odbudowano w niemal niezmienionej formie, ale zyskał całkowicie nową funkcję jako Akademia Wojskowo-Polityczna im. Feliksa Dzierżyńskiego. Następnie wróciła działalność hotelowa.

Nowoczesny jak na tamte czasy gmach Banku Polskiego powstał w latach 1907–1911 przy ul. Senatorskiej, pomiędzy ul. Bielańską a dzisiejszą al. "Solidarności". Ze względu na masywną konstrukcję podczas Powstania Warszawskiego mieściła się w nim reduta broniąca dostępu do wyzwolonej spod okupacji Starówki. Po II wojnie światowej Bank Polski pozostał ruiną. Obecnie w jego miejscu stoi biurowiec Senator, ale część pozostawiono jako pamiątkę walk batalionu "Kiliński".

Dla miłośników dawnej Warszawy brak Pałacu Kronenberga to jedna z największych plam na współczesnym wizerunku miasta. Niezwykle bogato wyposażona rezydencja powstała w XIX wieku przy ul. Królewskiej, bokiem do pl. Małachowskiego. Bogactwo inwestora i właściciela Leopolda Kronenberga było wręcz legendarne. Dzieje pałacu są wyjątkowe na tle innych zabytków z naszej listy. Po Powstaniu Warszawskim gmach był zniszczony, ale dałoby się go odbudować z wykorzystaniem oryginalnych murów. Komunistyczne władze zdecydowały jednak, że w nowej Warszawie nie będzie miejsca dla "burżuazyjnej rezydencji kapitalisty". Pozostałości pałacu rozebrano, a na ich miejscu wzniesiono hotel Victoria.

Spacerując po kampusie Akademii Sztuk Pięknych aż trudno uwierzyć, że jeszcze kilkadziesiąt lat temu Pałac Czapskich był w ogromnym stopniu zniszczony. Przed wojną pełnił funkcję placówki dyplomatycznej, mieszcząc m.in. francuską misję wojskową czy amerykański konsulat. Po wojnie zapadła decyzja o umieszczeniu w pałacu siedziby ASP. W 2018 roku ogromne kontrowersje wzbudzała ewentualna reprywatyzacja budynku, ale ostatecznie uczelnia pozostała na swoim miejscu.

Barokowy pałac Krasińskich uchodził przed wojną za jeden z najpiękniejszych w Warszawie. Wewnątrz znajdowała się wówczas siedziba Sądu Najwyższego. Podczas Powstania Warszawskiego niemiecki samolot zbombardował pałac, zabijając dwudziestu siedmiu żołnierzy batalionu "Parasol". Następnie toczyły się w nim ciężkie walki, podczas których został całkowicie zniszczony. Pałac Krasińskich został pieczołowicie zrekonstruowany w latach 1948-1961 z przeznaczeniem na Bibliotekę Narodową. Obecnie wnętrza są remontowane.

Neorenesansowy gmach Towarzystwa Kredytowego Ziemskiego na rogu ul. Kredytowej i pl. Małachowskiego cieszył się przed wojną wspaniałym wyposażeniem, więc jego zniszczenie było ogromną stratą. W okresie PRL przeprowadzono udaną rekonstrukcję a wewnątrz umieszczono Państwowe Muzeum Etnograficzne.

Stojący na granicy Nowego Światu z Krakowskim Przedmieściem pałac Zamoyskich przeszedł do historii w 1863 roku, kiedy z jego okna rosyjscy żołnierze wyrzucili fortepian należący dawniej do Fryderyka Chopina. Po odzyskaniu niepodległości w gmachu działały Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Komenda Główna Policji. To właśnie mieściło się dowództwo obrony Warszawy przed niemiecką inwazją, co poskutkowało nalotem i dużymi uszkodzeniami. Po Powstaniu Warszawskim pałac zniszczono, ale został odbudowany już w ciągu kilku kolejnych lat. Aktualnie mieszczą się w nim wydziały Uniwersytetu Warszawskiego.

Klasycystyczny Pałac Mostowskich był dumą warszawskiego Śródmieścia. Jego część spłonęła już na początku II wojny światowej, a podczas tłumienia Powstania Warszawskiego Niemcy dokończyli dzieła zniszczenia. Odbudowany pałac stał się siedzibą Milicji Obywatelskiej. Obecnie mieści się w nim Komenda Stołeczna Policji a na fasadę wrócił charakterystyczny orzeł, którego zabrakło podczas powojennej odbudowy.

Odbudowywać czy nie odbudowywać? Temat ewentualnej rekonstrukcji Pałacu Saskiego odżywa w Warszawie regularnie, najczęściej przy okazji wyborów. Przed wojną gmach na pl. Piłsudskiego był jednym z najczęściej fotografowanych, rozpoznawalnych i okazałych budynków w mieście. To właśnie tam urządzono Grób Nieznanego Żołnierza, a następnie umieszczono siedzibę Biura Szyfrów. Po upadku Powstania Warszawskiego niemieccy żołnierze wysadzili pałac w powietrze. Komuniści rozważali odbudowę, ale ostatecznie została ona zarzucona. Ostatnio władze wróciły do tematu i zapowiedziały rekonstrukcję z przeznaczeniem na siedzibę Senatu.

Ten budynek warszawiacy kojarzą doskonale jako urząd miasta i siedzibę prezydenta Rafała Trzaskowskiego. Przed wojną był znany jako Pałac Komisji Rządowej Przychodów i Skarbu. Odbudowano go w latach 1950–1954 z przeznaczeniem dla Prezydium Stołecznej Rady Narodowej.

Jako siedziba prezydenta Polski i prawdziwy pomnik historii Zamek Królewski był skazany na zagładę. Niemieckie lotnisko uszkodziło pałac już w pierwszych dniach wojny, ale prawdziwy koniec nastąpił po Powstaniu Warszawskim. Z dawnej siedziby polskich królów pozostały tylko piwnice, budynek Biblioteki Królewskiej, Arkady Kubickiego i fragment wieży. Komunistyczne władze nie zamierzały go odbudowywać z niechęci do dawnej, szlacheckiej Polski. Dopiero w latach siedemdziesiątych zainicjowano wielką akcję rekonstrukcji Zamku Królewskiego, połączoną ze zbiórką pieniędzy. Dziś dawna siedziba królów jest jednym z kilku najbardziej rozpoznawalnych budynków Warszawy i jedną z najważniejszych atrakcji turystycznych.

Dzisiejsza archikatedra św. Jana Chrzciciela przy ul. Świętojańskiej to zupełnie inny kościół, niż jej przedwojenna odpowiedniczka. Wielokrotnie przebudowywana świątynia była kościołem parafialnym Starej Warszawy od około 1300 roku, od czasu założenia miasta. W momencie wybuchu wojny budynek był rzadkim przykładem angielskiego neogotyku. Jako najważniejszy kościół w Warszawie został po Powstaniu Warszawskim całkowicie zrównany z ziemią. Dokładna odbudowa była niemożliwa, ponieważ komuniści nie życzyli sobie na Starówce przykładów "imperialnej, brytyjskiej architektury". W zamian Jan Zachwatowicz zaprojektował okazały gotycki kościół nawiązujący do architektury Dolnego Śląska.

Patrząc na kościół Św. Krzyża na Krakowskim Przedmieściu trudno uwierzyć, że to nie oryginalna barokowa świątynia, ale powojenna rekonstrukcja. Podczas II wojny światowej kościół stracił prawie całe bogate wyposażenie. Odbudowa barokowych ołtarzy trwa właściwie do dziś, ale turystów i warszawiaków przyciąga głównie obecność serca Fryderyka Chopina.