- W Polsce w październiku 2025 roku zostanie wprowadzony system kaucyjny, mający na celu zmniejszenie zaśmiecenia środowiska i zwiększenie recyklingu.
- System obejmie butelki plastikowe do 3l, puszki metalowe do 1l oraz butelki szklane wielokrotnego użytku do 1,5l, z kaucją 50 gr lub 1 zł.
- Kaucja będzie zwracana bez paragonu w punktach zbiórki, głównie w sklepach powyżej 200 m2.
- Chcesz wiedzieć, jak prawidłowo zwracać opakowania i co zrobić z tymi, które nie są objęte systemem? Sprawdź poniżej.
Na czym polega system kaucyjny?
System kaucyjny to mechanizm, w którym klient płaci dodatkową opłatę przy zakupie napoju w butelce, puszce czy szklanym opakowaniu. Pieniądze – czyli kaucja – są zwracane w momencie oddania pustego opakowania w punkcie zbiórki.
System jest znany na zachodzie Europy, np. w Niemczech, ale w Polsce to nowość, dlatego trwa kampania informacyjna, a Ministerstwo Klimatu i Środowiska przygotowała odpowiedzi na najczęstsze pytania.
Kiedy system kaucyjny będzie obowiązywał w Polsce?
System kaucyjny został wprowadzony ustawą z 13 lipca 2023 r. o zmianie ustawy o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 1852). Podstawą była dyrektywa PE i Rady (UE) 2019/904 w sprawie zmniejszenia wpływu niektórych produktów z tworzyw sztucznych na środowisko (tzw. dyrektywa SUP). System kaucyjny zostanie uruchomiony w 2025 r.
Jakie rodzaje opakowań będą objęte systemem kaucyjnym?
Systemem kaucyjnym objęte będą opakowania jednorazowego użytku na napoje z tworzyw sztucznych o pojemności do 3 litrów, puszki metalowe o pojemności do 1 litra oraz butelki szklane wielokrotnego użytku o pojemności do 1,5 litra.
Jak wygląda oznakowanie opakowań objętych system?
Na opakowaniach objętych systemem muszą się znaleźć oznakowania określające przynależność do systemu i wysokość kaucji. Wzór oznakowania dostępny jest na stornie MKiŚ (gov.pl/web/klimat)
Czy podobne rozwiązania funkcjonują w innych państwach?
System kaucyjny funkcjonuje już od wielu lat w różnych państwach świata, zarówno w Europie, jak i Ameryce Północnej. W Europie w takich krajach jak: Chorwacja, Dania, Estonia, Finlandia, Holandia, Islandia, Litwa, Łotwa, Niemcy, Norwegia czy Szwecja. Dodatkowo kilka państw UE rozważa wprowadzenie regulacji w tym zakresie. Przyjęte i projektowane rozwiązania w poszczególnych państwach różnią się od siebie między innymi w zakresie obligatoryjności systemu, rodzaju włączonych opakowań czy wysokości kaucji.
Kto poniesie koszty wdrożenia i utrzymania systemu kaucyjnego?
Koszty wdrożenia i utrzymania systemu kaucyjnego w Polsce pokryją przedsiębiorcy, którzy wprowadzają na rynek napoje w opakowaniach objętych systemem (np. wytwórcy wprowadzający produkty, importerzy). Konsumenci nie poniosą dodatkowych wydatków, ponieważ kaucja jest im zwracana po oddaniu opakowania. Nieodebrane kaucje będą finansować system, wspierając jego obsługę i utrzymanie.
Korzyści z systemu kaucyjnego
W jaki sposób system kaucyjny wspiera ochronę środowiska?
Wprowadzenie systemu kaucyjnego przyczyni się do zmniejszenia zaśmiecenia środowiska odpadami opakowaniowymi, zwiększenia osiąganego poziomu recyklingu odpadów opakowaniowych oraz zmniejszenia zużycia surowców pierwotnych. Dodatkowo wyrobi w społeczeństwie pozytywne nawyki dot. segregowania odpadów i będzie to kolejny krok w kierunku przejścia na gospodarkę o obiegu zamkniętym.
Jakie cele unijne mamy szansę osiągnąć dzięki wprowadzeniu systemu kaucyjnego?
Wprowadzający są obowiązani osiągnąć określone poziomy selektywnego zbierania opakowań i odpadów opakowaniowych w ramach systemu (77% od 2025 r. i 90% od 2029 r.). Dodatkowo, dla butelek jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych będą obowiązani do zapewnienia, aby opakowania te, włącznie z ich zakrętkami i wieczkami, zawierały udział wagowy wynoszący co najmniej: od 2025 r. – 25% tworzyw sztucznych pochodzących z recyklingu i od 2030 r. – 30% tworzyw sztucznych pochodzących z recyklingu.
Dlaczego systemem kaucyjnym objęte zostały opakowania z plastiku, metalu i szkła?
Dotychczasowe badania wskazują, że odpady opakowaniowe z tworzyw sztucznych, puszki metalowe i butelki szklane stanowią jeden z najczęściej zanieczyszczających środowisko rodzajów odpadów.
Dlaczego systemem objęte są opakowania szklane wielokrotnego użycia?
Opakowania szklane wielokrotnego użytku są kluczowym elementem przybliżającym do przejścia na gospodarkę o obiegu zamkniętym. Istnieje zatem potrzeba prowadzenia działań mających na celu popularyzację użycia tego rodzaju opakowania. Najlepszym przykładem zastosowania opakowania wielokrotnego użytku przez producentów jest szklana butelka zwrotna, która może zastąpić około 20 butelek jednorazowego użytku. W Niemczech butelka szklana jest zawracana do obiegu średnio 45 razy, a w Finlandii jest napełniana średnio 33 razy, zanim trafi do recyklingu.
Kaucji za butelki i puszki
Ile będzie wynosiła wysokość kaucji?
Wysokość kaucji dla poszczególnych rodzajów opakowań objętych systemem kaucyjnym została określona w rozporządzeniu Ministra Klimatu i Środowiska. Zgodnie z rozporządzeniem kaucja wyniesie 50 groszy na butelki PET i puszki metalowe oraz 1 zł na butelki szklane wielokrotnego użytku.
Kto pobierze ode mnie kaucję?
Kaucja pobierana będzie w momencie zakupu napojów w opakowaniach objętych systemem kaucyjnym. Za pobranie kaucji będą odpowiedzialne wszystkie punkty handlowe i sprzedające takie produkty.
Skąd mam wiedzieć, że za dane opakowanie pobrano właściwą kaucję?
Na opakowaniach objętych systemem muszą się znaleźć oznakowania określające przynależność do systemu i wysokość kaucji. Wzór oznakowania dostępny jest na stronie gov.pl/web/klimat
Gdzie mogę odzyskać kaucję?
Konsumenci odzyskają wpłaconą kaucję przy zwrocie opakowania do punku zbiórki. Obowiązek zbierania opakowań objętych systemem nałożony jest na sklepy powyżej 200 m2, a małe sklepy poniżej 200 m2 mogą dobrowolnie przystępować do systemu i organizować punkty zbiórki. Do systemu mogą przystępować także inni zbierający.
Czy będę potrzebować paragonu by odzyskać kaucję?
Nie, system kaucyjny będzie bezparagonowy, co oznacza, że konsument będzie mógł zwrócić opakowanie w dowolnym punkcie zbiórki bez okazania dowodu zakupu. Punkt zbiórki dokona zwrotu kaucji weryfikując wyłącznie, czy opakowanie objęte jest systemem kaucyjnym.
Czy kaucja będzie opodatkowana VAT?
Podatek VAT nie będzie naliczany na etapach dystrybucji produktu i nie będą nim obciążani ani klienci końcowi nabywający produkty, ani punkty handlowe dystrybuujące produkty. Zaproponowane w nowelizacji ustawy rozwiązania w zakresie VAT przewidują jednolite podejście do wszystkich rodzajów opakowań objętych systemem kaucyjnym, czyli te same zasady obejmą opakowania wielokrotnego i jednorazowego użytku w ramach systemu kaucyjnego. Podmioty reprezentujące będą obowiązane do poboru i zapłaty VAT wyłącznie za kaucje za opakowania objęte systemem kaucyjnym, które nie zostały zwrócone w tym systemie.
Co stanie się z nieodebraną kaucją?
Nieodebrana przez konsumentów kaucja trafi do operatora systemu i będzie przeznaczona na finansowanie systemu.
Zwroty opakowań
Gdzie będę mógł zwrócić opakowanie?
Opakowanie będzie można oddać w dowolnym punkcie zbiórki. Obowiązek zbierania opakowań objętych systemem nałożony będzie na sklepy powyżej 200 m2 (małe sklepy poniżej 200 m2 mogą dobrowolnie przystępować do systemu). Zbieranie opakowań będzie mogło odbywać się ręcznie, np. przez pracowników sklepu lub w sposób zautomatyzowany w specjalnych urządzeniach (w tzw. butelkomatach).
Czy zgnieść butelkę przed zwrotem?
Nie, zwracane w punkcie zbiórki opakowanie powinno być puste i bez oznak uszkodzenia.
Czy mogę w ramach systemu zwrócić opakowanie zakupione przed jego uruchomieniem?
Nie, opakowanie zakupione przed uruchomieniem systemu kaucyjnego nie będzie przyjmowane w punktach zbiórki. Odzyskać kaucję można będzie jedynie za opakowania zawierające oznakowanie przynależności do systemu kaucyjnego.
Co zrobić z opakowaniem, które nie jest objęte systemem?
Opakowania po napojach nieobjętych systemem kaucyjnym wciąż będzie można wyrzucić do odpowiedniego pojemnika na odpady.
Operatorzy systemu kaucyjnego
Które podmioty są operatorami systemu kaucyjnego w Polsce?
System kaucyjny wprowadzany w Polsce będzie systemem zdecentralizowanym, dającym przedsiębiorcom możliwość powołania własnych podmiotów zajmujących się zbiórką opakowań. Oznacza to, że ustawodawca dopuścił funkcjonowanie na rynku kilku operatorów systemu kaucyjnego. Rozwiązanie to nie będzie miało wpływu na użytkowanie systemu przez konsumentów.
Jakie są obowiązki operatorów względem jednostek handlowych?
Przepisy wskazują, że każdy operator może samodzielnie zaprojektować szczegółowe zasady działania, w tym ogólną budowę systemu oraz sposób zarządzania nim, w szczególności sposoby rozliczeń pomiędzy operatorami i jednostkami handlowymi zaangażowanymi w dany system kaucyjny. Operator musi jednak zapewnić finansowanie kosztów zbiórki prowadzonej przez sklep, zgodnie z art. 40 i ust. 1 pkt 6 ustawy. Umowy zawierane pomiędzy podmiotem reprezentującym a przedsiębiorcami prowadzącymi jednostki handlu detalicznego lub hurtowego, zgodnie z art. 44 ust. 8 ustawy, powinny zawierać w szczególności: zasady rozliczania kaucji oraz zasady zbierania i przekazywania opakowań i odpadów opakowaniowych powstałych z opakowań. Wszystkie dodatkowe ustalenia będą wypracowywane przez operatorów wspólnie z jednostkami i zależeć będą od stopnia włączenia danej jednostki w uczestnictwo w systemie kaucyjnym: czy w zakresie jedynie pobierania kaucji czy w zakresie zwracania kaucji oraz zbierania pustych opakowań i odpadów opakowaniowych (art. 44 ust. 1-3 ustawy). Każde ustalenie w zakresie rozwiązań organizacyjnych powinno być częścią umów zawieranych z operatorem systemu.
Źródło: gov.pl, eska.pl
System kaucyjny w Żabce - automat do odbioru butelek i puszek, zdjęcia:
