105. rocznica Cudu nad Wisłą. Dlaczego Bitwa Warszawska zmieniła losy nie tylko Polski, ale i świata?

105. rocznica cudu nad Wisłą

Tegoroczne obchody 105. rocznicy Bitwy Warszawskiej będą szczególnie uroczyste - zaplanowano między innymi wielką defiladę Wojska Polskiego na Wisłostradzie, pokaz morskich sił zbrojnych na wodach Bałtyku u wybrzeżu Helu, a także długo oczekiwane otwarcie Muzeum Bitwy Warszawskiej w Ossowie.

Wszystkie te działania to nie tylko rozrywka dla publiczności, ale także swoisty pokaz siły, który jest konieczny w obecnej, trudnej sytuacji międzynarodowej. Po stuleciu historia zatoczyła bowiem koło i Polska znowu jest zagrożona przez - na szczęście na razie jedynie potencjalny - atak ze strony Rosji. Aby więc do niego nie dopuścić konieczne są wysiłki na rzecz zbrojenia, a najlepszą okazją, aby zademonstrować światu ich efekty są właśnie parady, takie jak ta planowana 15 sierpnia.

Jak doszło do Bitwy Warszawskiej?

Bitwa Warszawska, której rocznicę obchodzimy każdego roku 15 sierpnia, rozgrywała się między 13 a 25 sierpnia 1920 i stanowiła kulminacyjne starcie wojny polsko-bolszewickiej toczonej od 1919 roku. Wojna ta wybuchła na skutek przekształceń ustrojowych w obu państwach - Polska formowała swoje granice po odzyskaniu niepodległości i powrocie na mapy w 1918 roku, a jej były zaborca, czyli Rosja uległa przemianom wewnętrznym w nowy, socjalistyczny twór państwowy i również dążyła do poszerzenia swoich granic z pobudek ideologicznych (czyli rozszerzania rewolucji bolszewickiej na zachód Europy).

Nieuniknione było więc, że interesy obu państw zetrą się ze sobą na terenie obecnej Białorusi, Ukrainy i państw bałtyckich - tak też się stało i nacierający na wschód żołnierze polscy spotkali zmierzających w przeciwnym kierunku Rosjan. Tak oto w lutym 1919 roku wybuchła wojna. 

Mimo początkowych sukcesów II Rzeczpospolitej w walce z osłabioną rewolucjami i wojną domową Rosją Radziecką, wkrótce przyszedł poważny kryzys. Pod koniec maja 1920 roku Armia Czerwona podjęła ofensywę, która przerwała linię polskiego frontu i zmusiła Polaków do generalnego odwrotu. Na początku lipca doszło do kolejnego skutecznego ataku ze strony Rosji - wojskom sowieckim dowodzonym przez Michaiła Tuchaczewskiego udało się dostać aż pod samą stolicę Polski, czyli Warszawę. Wówczas wywiązała się słynna Bitwa Warszawska.

Bitwa Warszawska 1920 - przebieg, historia

Bitwa rozpoczęła się 13 sierpnia 1920 roku i w wyniku bohaterskiej postawy Polaków podczas walk m.in. pod Radzyminem już po kilku dniach natarcie Armii Czerwonej udało się powstrzymać. Z kolei 16 sierpnia to Polacy przeszli do ataku, przeprowadzając sprytne kontruderzenie znad Wieprza na tyły Frontu Zachodniego Armii Czerwonej. Doprowadziło ono później do pogromu wojsk Tuchaczewskiego na wschód od Warszawy i ich odwrotu.

Warto pamiętać, że na Bitwę Warszawską składa się tak naprawdę cała seria potyczek zbrojnych, z których jedną z najsłynniejszych jest ta stoczona w Ossowie (dzisiejszy powiat wołomiński) 13 i 14 sierpnia. Jej znaczenie polegało na tym, że była jedną z pierwszych, w których Armia Czerwona poniosła klęskę. To wówczas na polu bitwy zginął od sowieckich kul - podczas udzielania pomocy rannemu - ksiądz Ignacy Skorupka. Jego tragiczna śmierć stała się jedną z wielkich legend Bitwy Warszawskiej. 

Przeczytaj również: W tej kamienicy w centrum Warszawy urodził się ksiądz Skorupko. Miejsce stoi do dziś i budzi emocje

Sukces w Bitwie Warszawskiej rozpoczął triumfalną serię polskich zwycięstw i natarcia na wschód, które trwało aż do samego końca konfliktu. Rosja Radziecka już w połowie sierpnia podjęła ze stroną polską rokowania, które zakończyły się rozejmem i ustaniem walk w październiku 1920 roku. Traktat pokojowy (tzw. traktat ryski) normujący wschodnie granice II Rzeczpospolitej zawarto zaś 18 marca 1921 roku w Rydze.

Dlaczego "cud nad Wisłą"?

Bitwę Warszawską zwykło się nazywać mianem "cudu nad Wisłą". Wyrażenie to ma podkreślać niezwykłość zwrotu akcji, który spowodował, że dzięki działaniom polskiego wojska Sowieci zostali zmuszeni do wycofania się spod oblężonej Warszawy, a Polska finalnie wygrała całą wojnę. Środowiska chrześcijańskie upatrywały w nim ingerencji boskiej, co miało mieć związek z obchodzonym 15 sierpnia świętem Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny.

- Jeśli spojrzymy na siłę, jaką dysponowała Armia Czerwona i porównamy możliwości młodego państwa polskiego to trzeba przyznać, że to niemal cud, że po tylu latach niewoli naród polski zdobył się na taki wysiłek i utrzymał swoją niepodległość – mówił kilka lat temu dr Robert Derewenda, historyk z KUL w rozmowie z "Gościem Niedzielnym".

Jednak niektórzy krytykują ten termin, uznając, że podkreśla on kluczową rolę Opatrzności w triumfie Polaków, podczas gdy była to zasługa rodzimego oręża - mobilizacji i odwagi żołnierzy. Warto podkreślić, że w II RP określenie "cud nad Wisłą" stosowali głównie przeciwnicy polityczni Józefa Piłsudskiego, którzy chcieli w ten sposób umniejszyć jego zasługom w przygotowaniu strategii obrony przed natarciem sowieckim.

Znaczenie Bitwy Warszawskiej

Dlaczego jednak Bitwa Warszawska jest na tyle ważnym wydarzeniem, iż brytyjski polityk i dyplomata Edgara D’Abernon umieścił ją na swej liście osiemnastu przełomowych bitew w historii świata?

Przede wszystkim spowodowała ona, że zatrzymaniu uległa ofensywa bolszewicka na Zachód, której celem był "eksport" rewolucji komunistycznej z Rosji do krajów Europy Zachodniej. Biorąc pod uwagę lokalną sytuację np. w Niemczech po I wojnie światowej jest bardzo możliwe, że i ten kraj dołączyłby do grona "państw komunistycznych", a to znacząco zmieniłoby cały układ sił w Europie i spowodowałoby, że komunizm mógłby stać się dominującą ideologią na całym Starym Kontynencie, a historia świata wyglądałaby zupełnie inaczej.

Poza tym Bitwa Warszawska to przykład triumfu odniesionego przez pozornie słabszego przeciwnika nad potężnym imperium, co również czyni z niej niezwykły i inspirujący przykład w całej historii ludzkości.

Defilada wojskowa 2024 w Warszawie. Zobacz zdjęcia z wielkiego przemarszu: