Jednorożec - skąd wzięła się nazwa? Historia wsi
Aby dojechać z Warszawy do wsi Jednorożec, trzeba spędzić w samochodzie około dwóch godzin. Fani turystycznych ciekawostek zdecydowanie powinni wybrać się na taką wycieczkę, chociażby w celu obejrzenia ustawionego w miejscowości pomnika mitycznego zwierzęcia. Nazwa bez wątpienia zaskakuje, a jej pochodzenie zastanawia - szczególnie, że związana jest z nią naprawdę niezwykła legenda.
Jak czytamy na stronie internetowej Urzędu Gminy w Jednorożcu, przed wieloma laty stary bartnik miał zauważyć na terenie wsi właśnie jednorożca, który to później został upolowany przez mazowieckiego księcia Janusza. W miejscu udanego polowania stanąć miała chata nazwana Jednorożcem. Warto zaznaczyć, że historia okolicznych terenów rzeczywiście jest ściśle związana z pszczelarstwem, więc w legendzie nie brakuje małej cząstki prawdy. Pomyłką nie jest również skojarzenie z polowaniami - w tekście zaznaczono, że aż do XVI wieku okoliczne lasy były miejscem wielu wypraw na zwierzynę.
Wcześniej, w wieku XII prowadzono tam (upadłą później) kolonizację rycerską. Właściwa osada powstała natomiast prawdopodobnie w XVII wieku - wcześniej istniały tam głównie leśniczówki oraz niewielkie chaty. Okoliczne pszczelarstwo poważnie podupadło jednak przez pożary i wichury, a to doprowadziło do nadania bartnikom specjalnych przywilejów. Na tamtejszych terenach rozpoczęła się też historia osadnictwa rolnego. "Właśnie w ten sposób powstała wieś, chociaż zapewne początkowo nie zwano jej Jednorożcem. Pojawia się [...] nazwa Sopechom, zapewne właśnie w ten sposób zwano pierwotnie tę nową osadę" - czytamy na stronie Urzędu.
Dlaczego jednak Sopiechy ostatecznie stały się Jednorożcem? "Trudno teraz jednoznacznie wyjaśnić pochodzenie tej oryginalnej nazwy, brakuje dokumentów. Najbardziej prawdopodobne jest powiązanie nazwy z herbem szlacheckim Bończa, który właśnie przedstawia jednorożca. [...] wielu bartników pochodziło ze stanu szlacheckiego, zapewne byli wśród nich również szlachcice herbu Bończa" - przekazali urzędnicy.
W swoim tekście na stronie internetowej Urzędu historyczka i autorka bloga "Kurpianka w wielkim świecie" Maria Weronika Kmoch zwróciła również uwagę, iż nazwa analizowana jest pod kątem językoznawczym. "Jednorożec nie jest wyrazem jednolitym, a złożonym z dwóch: jeden i rożec. Te drugie oznacza miejsce narożne, położone na uboczu, z dala. Omawiany nowo powstały - na wzór XV-wiecznych złożeń (jednostajny, jednomysły, jednogłośby, jednoróg, jednowładca) - wyraz jednorożec oznacza odszczepieńca, odludka. Może więc nazwa miejscowości wywodzi się od określenia charakteru jej pierwotnych mieszkańców" - czytamy.
W kontekście innej wersji - nie Jednorożec, a Jednorosie - Kmoch przytoczyła też relację, zgodnie z którą nazwa pochodzić mogła nie od "rogu", a od "roju". Znalazłoby to swoje wytłumaczenie w tamtejszych tradycjach pszczelarskich. "Pochylmy się jeszcze nad określeniem odludek, odszczepieniec oraz częścią rożec - wiązać je można z położeniem geograficznym miejscowości. Jednorożec był jedyną wsią bartniczą po lewej stronie rzeki Orzyc. Samo określenie tego cieku wodnego wiąże się z nazwą omawianej miejscowości. Orzyc to bałtyjskie (staropruskie) określenie konia lub konia w biegu (orz, horz). Z tym wyjaśnieniem związana jest też nazwa miasta Chorzele, które dało nazwę tutejszej puszczy (Puszcza Chorzelska, Puszcza Mazuch), na terenie której leżał Jednorożec" - zaznaczyła.
Wracając jednak do historii, warto zaznaczyć, że z biegiem lat wsi udawało się dynamicznie rozwijać, korzystając ze wspomnianego wyżej przywileju. Bartnictwo zaczęło podupadać dopiero po III rozbiorze Polski, był to trudny okres dla okolicznych mieszkańców. Początek XIX wieku okazał się dla Jednorożca korzystny, jednak ponowny kryzys spowodowały klęski żywiołowe oraz rządy carskie. Dramatyczne straty przyniosła I wojna światowa, wieś musiała zostać odbudowana z prawie całkowitego zniszczenia. Okres odrodzenia przerwał jednak wybuch II wojny światowej, po której miejscowość ponownie - siłami mieszkańców - musiała powrócić na drogę rozwoju.
Jednorożec - zabytki, atrakcje
Obecnie wieś Jednorożec zamieszkuje ok. dwóch tysięcy osób. Poza wspomnianym pomnikiem jednorożca turyści mogą w niej oglądać zabytkowe chaty, drewnianą plebanię oraz dzwonnicę z okresu międzywojnia. Do miejscowości można wybrać się chociażby w ramach wycieczki do odległego o ok. 20 km Muzeum Historycznego w Przasnyszu czy położonego ok. 40 km od Jednorożca Muzeum Kurpiowskiego w Wachu. Warto to zrobić tym bardziej, że Jednorożec uważany jest za wieś kurpiowską, a we wsi działają zespoły folklorystyczne "Młode Kurpie" czy "Kurpianka".
