Ekspozycja malarstwa podąża możliwie wiernie śladem fascynacji kolekcjonerskich Stanisława Kostki Potockiego, który w czasie licznych podróży po Europie odwiedzał najważniejsze galerie sztuki i inspirował się ich zbiorami. Lektura jego dzienników podróży zaświadcza o tym, że już na etapie zakupów malarstwa różnych epok historycznych planował kształt swojej galerii. W podręcznym notesie z kopiami sygnatur artystów (Steganographie des Peintres) Potocki wartościuje dorobek malarzy, przyznając im punkty w czterech dziedzinach: kompozycja, rysunek, koloryt, ekspresja. Kolekcja wilanowska, udostępniona publiczności przez Aleksandrę i Stanisława Kostkę Potockich w 1805 r., nie jest zatem dziełem przypadku, lecz wyrazem rzetelnie budowanej koncepcji kolekcjonowania, urzeczywistnionej w stosownym otoczeniu, w poszanowaniu genius loci miejsca – historycznej rezydencji królewskiej.
W galerii oglądać można dzieła artystów z kręgu Leonarda da Vinci, w tym niezwykłą wersję „Zbawcy Świata” zakupioną przed 1798 r. jako dzieło samego mistrza, a także ściśle z nim związanych Luinich. Ponadto obrazy Andrei del Sarta, Cimy de Conegliana i Jana Gossaerta zw. Mabuse (kilka wizerunków Madonn).
Znaczący zbiór stanowią dzieła związane z warsztatem Rubensa, niewykluczone, że wykończone ręką mistrza. Na tle innych wyróżnia się przepyszny wizerunek „Madonny z Dzieciątkiem”. Nurt malarski wykorzystujący mocne kontrasty światłocieniowe, zapoczątkowany przez Caravaggia, reprezentują dwa obrazy Jana Lievensa, wyeksponowane po obu stronach kominka. Warta uwagi jest niewielka, lecz wysmakowana reprezentacja twórczości Łukasza Cranacha Starszego i jego warsztatu – „Dziewczyna z niezapominajkami”, „Lukrecja” i „Salome z głową Jana Chrzciciela”. Prezentowane w galerii pejzaże idealne, najliczniej reprezentowane przez dzieła z kręgu Nicolasa Poussina, przywodzą na myśl mityczną krainę szczęścia i dobrobytu – Arkadię.
Obrazy te, ułożone w pełne skondensowanej treści i spójne kompozycyjnie moduły, są rdzeniem badań w ramach rozpoczętej już przez wystawę „Leonardiana w kolekcjach polskich” dyskusji na temat relacji: oryginał – kopia – naśladownictwo – inspiracja.
Dla szerokiej publiczności udostępniony zostanie także gabinet z minterowską kolekcją przedmiotów o wymowie patriotycznej (tzw. minterów), gabinet z rycinami oraz gabinet z dawnymi przedstawieniami rezydencji wilanowskiej. Interesujący zbiór pocztówek, zdjęć, rycin, wydruków i obrazów pozwala przenieść się w czasie i zobaczyć, jak wyglądał Wilanów w przeszłości.
Osobna część nowej aranżacji przypomina o „Wystawie Starożytności” zorganizowanej w pałacu Potockich przy Krakowskim Przedmieściu w Warszawie latem 1856 roku. Było to wydarzenie pionierskie, o znaczeniu patriotycznym, jak również charytatywnym. W Wilanowie zachowała się prawie połowa kolekcji pokazywanej wówczas publiczności.
Dzięki nowoczesnym gablotom zamontowanym w galerii wiele bezcennych skarbów będzie mogło opuścić magazyny muzealne i zostać zaprezentowanych w nowej aranżacji.
